[κεφ.2] Ο δουλοκτητικός τρόπος παραγωγής

1. Ο  δουλοκτητικός τρόπος  παραγωγής εμφανίστηκε χάρη  στην ανάπτυξη  των παραγωγικών δυνάμεων  της  κοινωνίας, την εμφάνιση  του υπερπροϊόντος, τη γέννηση  της ατομικής  ιδιοκτησίας στα μέσα  παραγωγής, μαζί και στη  γη, και  χάρη  στην ιδιοποίηση  του υπερπροϊόντος από τους ιδιοκτήτες των μέσων παραγωης.
Η δουλεία  είναι  η  πρώτη  και  η πιο ωμή μορφή εκμετάλλευσης ανθρώπου  από άνθρωπο. Ο δούλος ήταν απόλυτη  και απεριόριστη ιδιοκτησία  του κυρίου του. Ο  δουλοκτήτης μπορούσε  να διαθέσει  όπως ήθελε  όχι  μόνο την εργασία του δούλου, μα και τη ζωή  του.

2. Με  την εμφάνιση  του δουλοκτητικού καθεστώτος γεννήθηκε  για πρώτη φορά  το κράτος. Το κράτος προέκυψε από τη διάσπαση της κοινωνίας  σε ανειρήνευτα εχθρικές τάξεις, σαν μηχανή για την καταπίεση της εκμεταλλευόμενης πλειοψηφία της κοινωνίας από την εκμεταλλεύτρια μειοψηφία.



3. Η δουλοκτητική οικονομία βασικά είχε χαρακτήρα  φυσικής  οικονομίας. Ο αρχαίος κόσμος αναλυόταν σε ένα πλήθος χωριστές οικονομικές μονάδες, που ικανοποιούσαν τις ανάγκες τους με τη δική τους παραγωγή. Γινόταν κυρίως εμπόριο δούλων και ειδών πολυτελείας. Η ανάπτυξη της ανταλλαγής γέννησε  το μεταλλικό χρήμα.

4. Τα  ουσιαστικά  γνωρίσματα του βασικού οικονομικού νόμου του δουλοκτητικού τρόπου παραγωγής  είναι  περίπου τα εξής: ιδιοποίηση του υπερπροϊόντος από τους δουλοκτήτες για την παρασιτική τους κατανάλωση, με τη ληστρική εκμετάλλευση της μάζας των δούλων πάνω στη βάση της απόλυτης ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής και στους δούλους, με την καταστροφή των χειροτεχνών και των αγροτών σε δούλους, καθώς και με την κατάκτηση και την υποδούλωση των λαών άλλων χωρών.

5. Πάνω  στο έδαφος  της δουλείας  γεννήθηκε ένας σχετικά υψηλός πολιτισμός (τέχνη, φιλοσοφία, επιστήμες) που έφτασε στη μεγαλύτερ'η του ανάπτυξη στον ελληνορωμαϊκό κόσμο. Τους καρπούς αυτού του πολιτισμού  τους χαιρόταν  ένα ολιγάριθμο ανώτερο στρώμα της δουλοκτητικής κοινωνίας. Η κοινωνική συνείδηση του αρχαίου κόσμου αντιστοιχούσε στον τρόπο παραγωγής που στηριζόταν στη δουλεία. Οι κυρίαρχες τάξεις και οι ιδεολογικοί εκπροσωποί τους δεν θεωρούσαν το δούλο άνθρωπο. Η σωματική εργασία, που ηταν μοίρα του δούλου, θεορούνταν επαίσχυντη ασχολία ανάξια για τον ελεύθερο άνθρωπο.

6. Ο  δουλοκτητικός τρόπος παραγωγής  προκάλεσε ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων της κοινωνίας σε σύγκριση με το πρωτόγονο κοινοτικό καθεστώς. Αργότερα όμως ξεπεράστηκε  η εργασία των δούλων  που δεν είχαν κανένα λόγο να ενδιαφέρονται για τα αποτελέσματα της
παραγωγής. Η διάδοση  της εργασίας  των δούλων και  η στέρησή τους από κάθε δικαίωμα είχαν σαν επακόλουθο την καταστροφή της βασικής παραγωγικής δύναμης της κοινωνίας -της εργατικής δύναμης- και τον αφανισμό των ελεύθερων μικροπαραγωγών-των αγροτών και των χειροτεχνών- Αυτό προκαθόρισε το αναπόφευκτο της πτώσης του δουλοκτητικού καθεστώτος.

7. Οι εξεγέρσεις  των δούλων κλόνισαν το δουλοκτητικό καθεστώς και επιτάχυναν τη διάλυση του. Στη θέση  του δουλοκτητικού τρόπου παραγωγής ήρθε ο φεουδαρχικός τρόπος παραγωγής, στη θέση της δουλοκτητικής μορφής εκμετάλλευσης εμφανίστηκε η φεουδαρχική μορφή εκμετάλλευσης, που ξάνοιγε μια ορισμένη απλοχωριά για την παραπέρα ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων της κοινωνίας.